Bé Bị Rối Loạn Phát Triển: Dấu Hiệu & 7 Cách Dạy Trẻ Tại Nhà

Khi phát hiện bé bị rối loạn phát triển, cha mẹ thường rơi vào trạng thái lo lắng và hoang mang. Rối loạn phát triển (Developmental Disorders) là nhóm các tình trạng khiến trẻ chậm hơn so với bạn bè cùng trang lứa ở những lĩnh vực quan trọng như ngôn ngữ, vận động, tương tác xã hội hoặc nhận thức. Những chậm trễ này không chỉ ảnh hưởng đến khả năng hòa nhập xã hội và học hỏi, mà còn tạo ra nhiều áp lực cho gia đình. Do đó, việc hiểu đúng và nhận ra sớm những dấu hiệu dù nhỏ nhất là yếu tố then chốt để kịp thời có hướng can thiệp phù hợp.

Dựa trên kinh nghiệm chuyên môn của OME Việt Nam, Bài viết này là cẩm nang chi tiết giúp cha mẹ hiểu rõ về bệnh rối loạn phát triển, cách nhận diện sớm các dấu hiệu, và áp dụng 7 cách dạy trẻ rối loạn phát triển hiệu quả ngay tại nhà, mở ra con đường hỗ trợ tốt nhất cho con. 

I. Bé Bị Rối Loạn Phát Triển Là Gì?

Rối loạn phát triển (Developmental Disorder) là thuật ngữ dùng để chỉ những khó khăn xuất hiện trong quá trình lớn lên của trẻ. Bệnh rối loạn phát triển có thể ảnh hưởng đến khả năng vận động, nhận thức, ngôn ngữ hoặc hành vi. Những rối loạn này tác động trực tiếp đến sinh hoạt hằng ngày và thường mang tính kéo dài, đôi khi theo bé bị rối loạn phát triển đến tuổi trưởng thành.

Các lĩnh vực dễ bị ảnh hưởng gồm thị giác, trí tuệ, cảm xúc, khả năng học tập và kỹ năng xã hội. Theo số liệu từ National Health Interview Survey của Mỹ, ước tính cứ 6 trẻ thì có 1 trẻ bị rối loạn phát triển và tỉ lệ này xuất hiện ở bé trai nhiều hơn bé gái.

 Những dạng rối loạn phát triển thường gặp có thể kể đến:

• Rối loạn giao tiếp: trẻ bị rối loạn phát triển ngôn ngữ gặp khó khăn trong việc hiểu lời nói, diễn đạt suy nghĩ hoặc duy trì tương tác với người khác.
• Rối loạn học tập: thể hiện thông qua các khó khăn như đọc chậm, tính toán kém, xử lý ngôn ngữ hạn chế hoặc tiếp thu không theo kịp chương trình.
• Rối loạn phổ tự kỷ (ASD): liên quan đến sự khác biệt trong phát triển thần kinh, khiến bé bị rối loạn phát triển hạn chế tương tác xã hội, khó biểu đạt cảm xúc và thường xuất hiện các hành vi của trẻ rối loạn phát triển lặp đi lặp lại.
• Rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD):đặc trưng bởi sự thiếu tập trung, hành vi bốc đồng và khó kiểm soát hoạt động cơ thể. Những khó khăn này không phản ánh khả năng hay giá trị của trẻ, mà là những khác biệt cần được nhận diện sớm và hỗ trợ đúng cách dạy trẻ rối loạn phát triển phù hợp.

Những khó khăn này không phản ánh khả năng hay giá trị của trẻ, mà là những khác biệt cần được nhận diện sớm và hỗ trợ đúng cách để trẻ có cơ hội phát triển toàn diện. Để làm được điều này, nhiều cha mẹ đã tìm đến các khóa học giáo dục đặc biệt online để trang bị kiến thức chuyên sâu và đồng hành hiệu quả hơn cùng con.

II. Tại Sao Bé Bị Rối Loạn Phát Triển

Rối loạn phát triển có thể xuất hiện ở bất kỳ giai đoạn nào trong thời thơ ấu và thường kéo dài suốt đời. Phần lớn bắt nguồn từ giai đoạn bào thai, nhưng cũng có bé bị rối loạn phát triển sau sinh do chấn thương, nhiễm trùng hoặc tác động môi trường. 

Nguyên nhân thường là sự kết hợp giữa di truyền, sức khỏe và thói quen của mẹ trong thai kỳ, biến chứng khi sinh, nhiễm trùng sớm và phơi nhiễm độc chất như chì. Một vài rối loạn có nguyên nhân rõ ràng, như hội chứng nghiện rượu bào thai, nhưng phần lớn – bao gồm rối loạn phát triển ngôn ngữ  vẫn chưa được xác định cụ thể

Một số điều kiện đã được xác định làm gia tăng nguy cơ trẻ bị rối loạn phát triển:

• Mất Thính giác: Hơn 25% các trường hợp mất thính giác bẩm sinh Do nhiễm trùng mẹ mắc phải trong thai kỳ (như CMV) hoặc sang chấn lúc sinh. 
• Rối loạn Trí tuệ: Liên quan đến hội chứng nghiện rượu bào thai, bất thường nhiễm sắc thể (hội chứng Down), hoặc nhiễm trùng thai kỳ.
• Tự kỷ: Tiền sử gia đình có người mắc chứng rối loạn phổ tự kỷ là chỉ số nguy cơ cao đối với bé bị rối loạn phát triển..
• Yếu tố Sản khoa:  Sinh non, trọng lượng sơ sinh thấp, đa thai và nhiễm trùng thai kỳ.
• Vàng da và Tổn thương Não: Vàng da sơ sinh không được điều trị kịp thời có thể dẫn đến kernicterus – một dạng tổn thương não nghiêm trọng, làm tăng nguy cơ bé bị rối loạn phát triển mắc bại não, thị giác và thính giác

III. Dấu Hiệu Của Trẻ Rối Loạn Phát Triển

Dấu hiệu chậm phát triển ở mỗi trẻ có thể biểu hiện khác nhau tùy vào dạng rối loạn mà bé bị rối loạn phát triển đang gặp phải. Tuy vậy, phụ huynh có thể nhận diện sớm qua một số biểu hiện của trẻ rối loạn phát triển phổ biến sau:

• Trẻ đạt các mốc vận động muộn như lật, ngồi, bò hoặc tập đi.
• Khó phối hợp các động tác tĩnh, chẳng hạn như cầm nắm hoặc điều khiển các ngón tay.
• Khả năng hiểu lời nói kém, phản ứng chậm với thông tin mới. Trẻ bị rối loạn phát triển ngôn ngữ thường giao tiếp hạn chế.
• Gặp khó khăn khi xử lý các tình huống đơn giản hoặc giải quyết vấn đề.
• Khả năng ghi nhớ yếu, tiếp thu kỹ năng mới chậm hơn so với bạn bè cùng tuổi.
• Khó nhận ra mối liên hệ giữa hành động mình làm và kết quả xảy ra.

Những dấu hiệu này không phải để kết luận ngay, mà để phụ huynh kịp thời nhận ra sự khác biệt trong quá trình phát triển của con. Càng phát hiện sớm và can thiệp đúng lúc, cơ hội để bé bị rối loạn phát triển cải thiện và bắt kịp kỹ năng nền tảng càng cao. 

 

>> Khóa học bạn có thể tham khảo: Thấu hiểu hành vi của trẻ rối loạn phát triển

 

IV. 7 Cách Dạy Trẻ Rối Loạn Phát Triển Hiệu Quả Tại Nhà

Can thiệp tại nhà là nền tảng cốt lõi, giúp trẻ tổng quát hóa các kỹ năng học được từ chuyên gia. Dưới đây là 7 cách dạy trẻ rối loạn phát triển mà cha mẹ nên áp dụng:

1. Kỹ thuật mở rộng lời nói

• Nguyên tắc: Tập trung vào việc mô hình hóa ngôn ngữ chuẩn và phong phú hơn cho trẻ. Rất hiệu quả với trẻ bị rối loạn phát triển ngôn ngữ.
• Thực hành chi tiết: Khi con nói một từ đơn, cha mẹ hãy lặp lại và mở rộng thành một câu hoàn chỉnh, thêm các chi tiết về màu sắc, hành động hoặc mong muốn. Ví dụ: Con nói “bóng”. Cha mẹ nói: “Con muốn chơi quả bóng màu đỏ đúng không?” Bằng cách này, bạn cung cấp thêm từ vựng, ngữ pháp, và động từ, giúp trẻ dễ dàng bắt chước và dần dần hình thành câu hoàn chỉnh.

2. Sử dụng hệ thống giao tiếp bằng hình ảnh (PECS)

• Nguyên tắc: PECS (Picture Exchange Communication System) là một hệ thống giao tiếp bằng hình ảnh được chứng minh khoa học dễ hiểu và trực quan nhất đối với nhiều trẻ rối loạn
• Thực hành chi tiết: Sử dụng các thẻ hình ảnh dán trên một cuốn sổ để trẻ dùng hình ảnh để đổi lấy đồ vật hoặc hoạt động mong muốn.

3. Can thiệp hành vi tích cực

• Nguyên tắc: Thay vì tập trung vào hành vi không mong muốn (tiêu cực), hãy tập trung vào hành vi mong muốn (tích cực). Hành vi được củng cố sẽ được lặp lại.
• Thực hành chi tiết: Áp dụng khen thưởng ngay lập tức và cụ thể khi trẻ thực hiện hành vi mong muốn. Ví dụ: Khi trẻ tự ngồi vào bàn mà không cần nhắc, hãy nói: “Mẹ rất thích cách con tự ngồi vào bàn ngay khi mẹ bảo!” Việc này cần được thực hiện ngay lập tức để trẻ hiểu được hành động nào đang được khen ngợi. 

4. Hỗ trợ điều hòa giác quan

• Nguyên tắc: Các hành vi lặp đi lặp lại thường là cách trẻ tự điều chỉnh hệ thống thần kinh khi bị quá tải hoặc quá thiếu thốn đầu vào cảm giác.
• Thực hành chi tiết: Cung cấp các hoạt động phù hợp để cân bằng cảm giác. Nếu trẻ quá hiếu động, hãy cho trẻ các hoạt động đầu vào sâu như ôm chặt, cuộn trong chăn, hoặc bóp bóng cao su.

5. Tăng cường tương tác chung

• Nguyên tắc: Khả năng chia sẻ sự chú ý với người khác là nền tảng của mọi tương tác xã hội và học tập. Điều này để trẻ bị rối loạn phát triển học cách chia sẻ sự chú ý.
• Thực hành chi tiết: Thực hành các trò chơi “chỉ và nhìn” và “cho và nhận”. Cha mẹ hãy làm gương bằng cách chỉ vào một thứ thú vị (máy bay, con chim), sau đó quay sang nhìn con để xem con có nhìn theo không. Khi chơi, hãy để món đồ chơi hấp dẫn ra xa một chút và chờ đợi ánh mắt con nhìn bạn hoặc nhìn món đồ đó trước khi đưa cho con.

6. Dạy kỹ năng tự lập theo chuỗi

• Nguyên tắc: Trẻ rối loạn phát triển thường khó học các kỹ năng phức tạp nếu không được chia nhỏ.
• Thực hành chi tiết: Chia các kỹ năng lớn (như tự mặc áo, tự đánh răng, rửa tay) thành các bước nhỏ, cụ thể (Ví dụ: 1. Kéo ống tay áo, 2. Chui đầu vào, 3. Kéo áo xuống bụng). Sau đó, dạy trẻ từng bước một, bắt đầu từ bước cuối cùng để trẻ được trải nghiệm thành công sớm nhất.

7. Thiết lập lịch trình bằng hình ảnh

• Nguyên tắc: Trẻ rối loạn phát triển phát triển tốt nhất trong môi trường có thể dự đoán được. Sự bất ngờ gây ra lo âu.
• Thực hành chi tiết: Tạo một lịch trình trực quan bằng hình ảnh hoặc chữ viết. Lịch trình này giúp trẻ biết được điều gì sẽ xảy ra tiếp theo (Ví dụ: Ăn -> Chơi -> Ngủ). Điều này giúp bé cảm thấy an toàn hơn và dễ dàng chuyển đổi hoạt động mà không bị kháng cự.

Tóm lại, 7 kỹ thuật can thiệp tại nhà này tạo thành một chiến lược toàn diện giúp trẻ rối loạn phát triển tổng quát hóa kỹ năng. Hãy kiên trì và nhất quán áp dụng các phương pháp này. Mỗi bước tiến nhỏ của con là minh chứng cho tình yêu thương và nỗ lực phi thường của bạn. Cha mẹ chính là những nhà trị liệu tuyệt vời nhất và việc tham gia một khóa học tâm lý học online có thể giúp bạn nâng cao kiến thức, hiểu rõ hơn về hành vi trẻ và áp dụng phương pháp hiệu quả hơn tại nhà.

 

>> Xem thêm: Khóa học nền tảng cho trẻ rối loạn phát triển kỹ năng, vận động, ngôn ngữ

 

V. Kết Luận

Hiểu và chấp nhận việc bé bị rối loạn phát triển là bước đầu tiên và quan trọng nhất. Quá trình can thiệp đòi hỏi sự kiên nhẫn, tình yêu thương và phương pháp khoa học. Bạn đã có trong tay những thông tin quan trọng về dấu hiệu của trẻ rối loạn phát triển và các phương pháp hỗ trợ thực tế tại nhà.

Nếu bạn đang tìm kiếm lộ trình can thiệp cá nhân hóa, chuyên sâu và hiệu quả cho con, hãy tìm hiểu thêm các khóa học và dịch vụ tư vấn chuyên môn tại OME Việt Nam. Đội ngũ chuyên gia của chúng tôi luôn sẵn sàng đồng hành cùng gia đình bạn trên hành trình phát triển của con.

 

TRUNG TÂM ĐÀO TẠO VÀ CHĂM SÓC SỨC KHOẺ CHỦ ĐỘNG OME VIỆT NAM

Hotline: 0966.000.643

Website: ome.edu.vn

Email: [email protected]

Địa chỉ: Số 116 Trần Vỹ, Phường Phú Diễn, Thành Phố Hà Nội