Phân loại các loại rối loạn ngôn ngữ

Các loại rối loạn ngôn ngữ ở trẻ em là một chủ đề phức tạp và thường gây ra nhiều nhầm lẫn cho các bậc phụ huynh. Khi thấy con chậm nói, nói ngọng hay khó khăn trong việc diễn đạt ý muốn, cha mẹ thường quy chụp tất cả về một khái niệm chung chung là “chậm nói” và hy vọng con lớn lên sẽ tự hết.

Tuy nhiên, khoa học đã chứng minh rằng sự khiếm khuyết trong giao tiếp được chia thành nhiều dạng thức khác nhau. Mỗi dạng trong các loại rối loạn ngôn ngữ lại đòi hỏi một phương pháp can thiệp riêng biệt. Bài viết chuyên sâu dưới đây sẽ cung cấp cho bạn bản đồ chi tiết về vấn đề này, từ việc phân định rạch ròi các khái niệm, nhận biết dấu hiệu sớm cho đến các chiến lược trị liệu tại nhà, giúp bạn vững tâm đồng hành cùng con.

1. Rối loạn ngôn ngữ là gì? Phân biệt Ngôn ngữ và Lời nói

Trước khi đi sâu vào tìm hiểu các loại rối loạn ngôn ngữ, chúng ta cần tháo gỡ một hiểu lầm kinh điển mà hầu hết mọi người đều mắc phải, đó là sự đánh đồng giữa “Ngôn ngữ” (Language) và “Lời nói” (Speech).

• Lời nói (Speech): Là phương tiện âm thanh vật lý được tạo ra bởi sự phối hợp của cơ quan phát âm như môi, lưỡi, dây thanh quản để tạo ra tiếng động.

• Ngôn ngữ (Language): Là một hệ thống quy ước trừu tượng trong não bộ dùng để tư duy, mã hóa và trao đổi thông tin.

Một đứa trẻ có thể phát âm rất rõ ràng (lời nói tốt) nhưng lại nói những câu vô nghĩa hoặc không hiểu người khác nói gì (ngôn ngữ kém). Ngược lại, có trẻ tư duy ngôn ngữ rất tốt nhưng lại bị ngọng hoặc lắp bắp (vấn đề về lời nói).

Việc hiểu đúng bản chất này là nền tảng đầu tiên để xác định con bạn đang mắc phải dạng nào trong số các loại rối loạn ngôn ngữ phổ biến. Tại trung tâm OME, chúng tôi luôn bắt đầu quy trình hỗ trợ bằng việc giúp phụ huynh phân định rõ ràng: Con đang gặp khó khăn ở “đầu vào” (hiểu), “đầu ra” (diễn đạt) hay ở “công cụ phát âm”. Chỉ khi gọi tên chính xác được vấn đề, chúng ta mới có thể xây dựng được lộ trình can thiệp cá nhân hóa hiệu quả.

2. Nhóm 1: Rối loạn ngôn ngữ tiếp nhận

Trong danh sách các loại rối loạn ngôn ngữ, đây được xem là dạng thức nghiêm trọng và khó can thiệp hơn cả, bởi nó ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng tư duy và nhận thức của trẻ.

Rối loạn ngôn ngữ tiếp nhận (Receptive Language Disorder) là tình trạng trẻ gặp khó khăn trong việc hiểu và xử lý thông tin được truyền đạt từ người khác. Hãy tưởng tượng con bạn giống như một người khách du lịch lạc vào một đất nước xa lạ, nơi mà mọi âm thanh xung quanh đều trở nên mơ hồ. Trẻ nghe thấy tiếng cha mẹ nói, nhưng não bộ không thể giải mã được ý nghĩa của những chuỗi âm thanh đó.

Các biểu hiện điển hình bao gồm:

• Không phản ứng: Khi bạn gọi tên, trẻ có thể không quay lại, hoặc khi bạn đưa ra một mệnh lệnh đơn giản như “lấy cho mẹ cái cốc”, trẻ lại đứng ngơ ngác hoặc làm sai yêu cầu.

• Nhại lời (Echolalia): Một đặc điểm điển hình là trẻ thường lặp lại câu hỏi của người lớn thay vì trả lời (Ví dụ: Hỏi “Con ăn cơm chưa?”, trẻ đáp “Con ăn cơm chưa”), bởi vì trẻ không hiểu câu hỏi đó nghĩa là gì.

• Thu mình: Trong bức tranh tổng thể về các loại rối loạn ngôn ngữ, nhóm trẻ gặp vấn đề về tiếp nhận thường có xu hướng ít tương tác xã hội, tránh né giao tiếp mắt và dễ bị chẩn đoán nhầm sang phổ tự kỷ.

3. Nhóm 2: Rối loạn ngôn ngữ diễn đạt

 

>> XEM THÊM: Khóa học phát triển ngôn ngữ cho trẻ trong những hoạt động hàng ngày

 

Khác với nhóm tiếp nhận, trẻ mắc rối loạn ngôn ngữ diễn đạt (Expressive Language Disorder) thường có khả năng nghe hiểu khá tốt. Trẻ hiểu những gì người lớn nói, hiểu các quy luật xã hội và có nhu cầu giao tiếp mãnh liệt.

Tuy nhiên, rào cản nằm ở chỗ trẻ không thể tìm được từ ngữ hoặc không biết cách sắp xếp các từ đó thành câu hoàn chỉnh để truyền tải suy nghĩ của mình ra bên ngoài. Đây là một trong các loại rối loạn ngôn ngữ gây ra sự ức chế tâm lý lớn nhất cho trẻ, dẫn đến những cơn cáu giận và hành vi ăn vạ thường xuyên (tantrum).

Cha mẹ có thể dễ dàng nhận thấy các dấu hiệu:

• Vốn từ nghèo nàn: Trẻ thường xuyên sử dụng các từ đệm vô nghĩa (“à”, “ừm”) để lấp đầy khoảng trống khi không tìm thấy từ.

• Sai ngữ pháp: Trẻ nói những câu ngắn củn, đảo lộn trật tự từ (ví dụ: “cơm ăn” thay vì “ăn cơm”) hoặc bỏ bớt từ loại.

• Dùng hành động thay lời nói: Do sự bất lực trong việc dùng lời nói, trẻ thường có xu hướng sử dụng ngôn ngữ cơ thể bù trừ như kéo tay, chỉ trỏ hoặc la hét để gây chú ý.

Hiểu rõ về rối loạn ngôn ngữ diễn đạt sẽ giúp cha mẹ kiên nhẫn hơn. Thay vì quát mắng con “hư”, bạn sẽ biết cách hỗ trợ con “mớm lời” và mở rộng câu từ để con giải tỏa được những suy nghĩ đang bị mắc kẹt trong đầu.

4. Nhóm 3: Rối loạn hỗn hợp và Rối loạn âm lời nói

Thực tế lâm sàng cho thấy, rất hiếm khi trẻ chỉ mắc đơn thuần một dạng, mà thường là sự kết hợp phức tạp tạo nên các loại rối loạn ngôn ngữ hỗn hợp. Phổ biến nhất là Rối loạn ngôn ngữ hỗn hợp tiếp nhận – diễn đạt, nơi trẻ gặp khó khăn ở cả hai chiều của quá trình giao tiếp. Đây là nhóm đối tượng cần sự can thiệp tích cực và lâu dài nhất vì sự phát triển nhận thức của trẻ bị ảnh hưởng nghiêm trọng.

Bên cạnh đó, chúng ta không thể bỏ qua nhóm Rối loạn âm lời nói (Speech Sound Disorder), bao gồm các tật nói ngọng, phát âm sai lệch hoặc nói lắp. Mặc dù nhóm này thường không ảnh hưởng đến tư duy (trẻ vẫn hiểu và biết cách đặt câu), nhưng nó lại gây ra những rào cản lớn về mặt xã hội. Trẻ nói không rõ khiến người nghe không hiểu, dẫn đến việc trẻ bị bạn bè trêu chọc, tự ti và ngại giao tiếp.

Việc phân loại chính xác con thuộc nhóm nào trong các loại rối loạn ngôn ngữ này đòi hỏi sự quan sát tinh tế và kiến thức nền tảng vững chắc. Để làm được điều đó, việc cha mẹ tham gia các khóa học tâm lý học online là một bước đi thông minh. Kiến thức về tâm lý phát triển sẽ giúp bạn có cái nhìn sâu sắc hơn về các mốc phát triển bình thường, từ đó nhận diện sớm những bất thường trong lời nói của con để can thiệp kịp thời.

5. Dấu hiệu cảnh báo sớm

 

>> XEM THÊM: Can thiệp hiệu quả chứng rối loạn ngôn ngữ ở trẻ

 

Phát hiện sớm là yếu tố sống còn trong việc điều trị các loại rối loạn ngôn ngữ. Não bộ của trẻ trong giai đoạn 0-3 tuổi có tính dẻo thần kinh (Neuroplasticity) rất cao, cho phép việc sửa chữa và tái cấu trúc các đường mòn thần kinh diễn ra thuận lợi nhất.

Chính vì vậy, cha mẹ cần đặc biệt lưu tâm đến các dấu hiệu trẻ bị rối loạn ngôn ngữ theo từng giai đoạn tuổi, thay vì chờ đợi quan điểm “lớn lên sẽ tự nói được”.

Giai đoạn 0 – 12 tháng:

• Trẻ ít hóng chuyện, không giật mình trước tiếng động lớn.

• Không biết quay đầu khi được gọi tên.

• Đặc biệt là không biết dùng ngón trỏ để chỉ vào vật mình muốn (Chỉ tay là tiền đề quan trọng của ngôn ngữ).

Giai đoạn 18 – 24 tháng:

• Trẻ vẫn chưa nói được các từ đơn có nghĩa (như “bà”, “măm”).

• Không hiểu các mệnh lệnh đơn giản như “lại đây”, “ngồi xuống”.

• Vốn từ vựng dưới 50 từ và chưa ghép được từ đôi.

Giai đoạn 3 tuổi:

• Người lạ không thể hiểu được 75% những gì trẻ nói.

• Không nói được câu ngắn 3 từ (Chủ ngữ – Vị ngữ).

• Trẻ có thể nói sỏi nhưng vô nghĩa (Jargon) – phát ra chuỗi âm thanh dài nhưng không ai hiểu.

Nếu nhận thấy con có các dấu hiệu trẻ bị rối loạn ngôn ngữ kể trên, cha mẹ cần đưa con đi đánh giá chuyên sâu ngay lập tức để không bỏ lỡ thời gian vàng.

6. Chiến lược can thiệp

Khi đã xác định được con thuộc nhóm nào trong các loại rối loạn ngôn ngữ, việc xây dựng chiến lược can thiệp cần dựa trên sự phối hợp chặt chẽ giữa Gia đình và Chuyên gia. Rất nhiều phụ huynh phó mặc hoàn toàn cho các trung tâm can thiệp 1 giờ mỗi ngày và nghĩ rằng như vậy là đủ. Tuy nhiên, ngôn ngữ được hình thành và phát triển thông qua tương tác liên tục trong môi trường sống hàng ngày.

Phương pháp trị liệu ngôn ngữ cho trẻ hiệu quả nhất chính là biến mọi hoạt động sinh hoạt thường ngày thành giờ học:

• Tắm ngôn ngữ (Language Bathing): Hãy nói với con về mọi thứ đang diễn ra. Khi tắm, hãy gọi tên các bộ phận cơ thể. Khi nấu ăn, hãy mô tả màu sắc và mùi vị.

• Chiến lược “Nói mẫu và Mở rộng”: Nếu con chỉ tay vào quả bóng và nói “bóng”, bạn đừng chỉ gật đầu. Hãy nói: “Đúng rồi, quả bóng. Quả bóng màu đỏ. Đá bóng nào!”. Cách này giúp trẻ học thêm từ vựng và cấu trúc câu một cách tự nhiên.

• Tạo cơ hội giao tiếp (Sabotage): Đừng đáp ứng nhu cầu của con quá nhanh. Hãy tạo ra những “khó khăn giả tạo” (như để đồ chơi con thích lên cao) và chờ đợi để con phải nỗ lực dùng lời nói hoặc cử chỉ để xin.

Tuy nhiên, để thực hiện các kỹ thuật này một cách bài bản, đúng chuẩn khoa học chứ không phải là sự tương tác bản năng, cha mẹ cần được đào tạo và hướng dẫn cụ thể. Việc tham gia các khóa học giáo dục đặc biệt online dành cho phụ huynh là giải pháp tối ưu. Bạn sẽ được trang bị bộ kỹ năng sư phạm chuyên biệt: cách hạ thấp giọng, cách sử dụng thẻ tranh (PECS), cách chơi luân phiên… giúp biến ngôi nhà thành môi trường trị liệu lý tưởng nhất cho sự phục hồi của con.

7. Giải pháp chuyên sâu từ OME

Đôi khi, việc tự mày mò áp dụng các mẹo trên mạng không mang lại kết quả như mong đợi vì mỗi đứa trẻ mắc các loại rối loạn ngôn ngữ lại có một đặc điểm thần kinh khác nhau. Có trẻ cần hình ảnh trực quan, có trẻ cần hỗ trợ xúc giác, và có trẻ lại cần chiến lược điều hòa cảm giác trước khi học nói.

Nếu bạn đang cảm thấy bế tắc, không biết bắt đầu từ đâu, hoặc đã áp dụng nhiều cách mà con chưa bật âm, hãy tham khảo lộ trình bài bản từ khóa học rối loạn ngôn ngữ online của chúng tôi. Đây là chương trình được thiết kế chuyên biệt, cung cấp cho phụ huynh:

1. Kiến thức nền tảng: Hiểu sâu về cơ chế não bộ của trẻ chậm nói.

2. Kỹ thuật thực hành: Video hướng dẫn cầm tay chỉ việc các bài tập vận động môi miệng, bài tập kích âm.

3. Lộ trình cá nhân hóa: Hướng dẫn cách lên mục tiêu tuần/tháng phù hợp với năng lực hiện tại của con.

KẾT LUẬN

Hành trình hỗ trợ con vượt qua các loại rối loạn ngôn ngữ là một chặng đường dài đòi hỏi sự kiên nhẫn vô bờ bến. Việc phân loại chính xác vấn đề của con không phải để dán nhãn hay bi quan, mà là để thấu hiểu và tìm ra con đường ngắn nhất dẫn lối con hòa nhập với thế giới.

Đừng để sự lo âu hay thiếu kiến thức làm rào cản ngăn cách bạn với con. Mỗi đứa trẻ đều có một tiềm năng ngôn ngữ đang chờ được đánh thức. Hãy bắt đầu ngay hôm nay bằng việc quan sát, lắng nghe và trang bị cho mình những phương pháp khoa học đúng đắn nhất để đẩy lùi những ảnh hưởng của các loại rối loạn ngôn ngữ ra khỏi cuộc sống của con.

TRUNG TÂM ĐÀO TẠO VÀ CHĂM SÓC SỨC KHOẺ CHỦ ĐỘNG OME VIỆT NAM

Hotline: 0966.000.643

Website: ome.edu.vn

Email: [email protected]

Địa chỉ: Số 116 Trần Vỹ, Phường Phú Diễn, Thành phố Hà Nội